Genel olarak evlerde yetiştirilen ve popüler süs bitkilerinden olan menekşe (viola) bitkisinden bahsedeceğiz bugünkü yazımızda. Mor kadifemsi çiçekleriyle naif bir görüntüsü olan bu bitki; Violaceae yani Menekşegiller familyasına ait bir türdür. Bu familyadaki ‘Hybanthus’, Rinorea’ ve ‘Melicytus’ bitkileriyle yakın akrabadır. Halk arasında ‘violet’, ‘deriotu’ ve ‘egzama otu’ olarak da bilinir. Boyları 40 cm’ye kadar uzayabilen çok yıllık otsu bir bitkidir. Alt taraftaki yaprakları kalp şeklinde, ortadaki yaprakları oval şekilde ve üst taraftaki yaprakları mızrak şeklindedir. Göz alıcı çiçekleri ise morumsu renktedir. Çoğunlukla evlerde salon bitkisi olarak yetiştirilen menekşe, Dünya’da Kuzey Yarım Kürede, Güneydoğu Asya’da, Kafkaslar ve Balkanlarda yayılış gösterir. Ülkemizde ise daha çok Adana, Adıyaman, Bolu, Bursa, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Samsun, Zonguldak illerimizde nemli yerlerde yetişir. Toplamda 500 civarında türü olup ülkemizde 21 türü bulunur. Bu türlerin ülkemizde en yaygın olarak bulunanları hercai menekşe (Viola tricolor) ile kokulu menekşe (Viola odorata) idir. Kokulu menekşe içerisinde saponin, mentol, salisilât, alkaloitler, flavonoitler ve uçucu yağ içerir. Mart ve mayıs ayları arasında hoş kokulu çiçekleri açar. Yapraklarının kalp şeklinde olması da ekstra bir güzellik katar bu bitkiye. Çiçekleri alternatif tıpta kullanılır. Bazı hastalıkların tedavisine yardımcı olur. Bunun dışında kokulu menekşe, parfümeri ve pastacılık sektörünün de olmazsa olmazıdır.
Hercai menekşenin çiçekleri ise mavimsi renktedir. Anadolu’da yabani olarak yetişir. Süs bitkisi olmasının dışında alternatif tıpta da sıkça kullanılır. Özellikle deri hastalılarının tedavisinde çiçekli dallarından yararlanılır.
Menekşe Faydaları
Sık idrara çıkartarak vücuttaki zararlı maddelerin dışarı atılmasını sağlar. Böylece vücuttaki ödem de azalır. Aynı zamanda idrar yolları enfeksiyonları için de faydalıdır.
Egzama, sedef hastalığı ve akne tedavisi için faydalı bir bitkidir. Cildi yeniler ve cilde canlılık katar.
Bu şifalı bitkinin yağı kullanıldığında saç için faydası çoktur. Saçın parlamasını sağlar, saça canlılık kazandırır. Ayrıca menekşe yağı, badem yağı ile birlikte kullanılırsa saç dökülmesini engelleyecektir.
Solunum yolu rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılır. Göğsü yumuşatarak öksürüğü azaltır. Balgam söktürücüdür. Astım ve bronşit hastalığının tedavisine yardımcı olur.
Depresyon, sinirlilik hali, stres ve uykusuzluk için oldukça faydalıdır. Sinirleri gevşetme özelliği vardır. Bu sayede baş ağrısını da hafifletir.
Menekşe Zararları
Bitkinin bilinen herhangi bir zararı ya da yan etkisi yoktur. Fakat tabii ki her şeyin fazlası zarardır ve şifa amacıyla bile olsa bitkiden aşırı miktarda kullanılmamalıdır.Kronik rahatsızlığı olanlar ve hamileler için kullanımı tavsiye edilmez.
Menekşe Çayı
Bitkiden alınan yaprak, sap ve çiçek karışımından 1 tatlı kaşığı kadar alınır. Üzerine 1 bardak kaynar su eklenerek, 10 dakika demlenmeye bırakılır. Süzülme işleminden sonra ise tüketilmeye hazırdır.
Menekşe Çoğaltma
Menekşe bitkisi tohum, yaprak çeliği ve doku kültürü yöntemleri ile çoğaltılabilir. Pratik olmasından dolayı, doku ve çelik yöntemleri tohuma oranla daha çok kullanılır. Çoğaltma için en çok yaprak çeliğinden çoğaltma yöntemi tercih edilir. Bitki yaprak ile çoğaltılacak ise iç yapraklar tercih edilmelidir. Çünkü menekşenin dış yaprakları canlı ve gelişimini tamamlamış haldedir. Genç yapraklar henüz gelişme döneminde olduğu için köklenmeleri daha kolay ve kısa sürede olacaktır. Alınan yaprak parçası içinde su bulunan bir kaba konulur. Bir süre sonra dip kısımlarında küçük kök benzeri yapılar oluşur. Bu olay dikime hazır olduğunu gösterir. Kullanılacak saksının drenajlı olmasına, yani altında delikler bulunmasına dikkat edilmelidir. Saksı organik maddeler bakımından zengin toprakla doldurulur. Saksının 1/4’ünü toprakla doldurduktan sonra yaprakların sap kısımlarını hafifçe bu toprağa gömülerek ekmeye başlanır. Yaprakların sap kısımlarının 1/3’üne yakını toprağın altında, kalanı toprağın üzerinde olacak şekilde ekimi tamamladıktan sonra can suyu da denilen ilk sularını verilmelidir. Bundan sonra bir tek bakımını yapmak kalıyor bitkinin. Yaklaşık 6 ay gibi bir sürede yeni menekşe bitkiniz serpilecek ve çiçek vermeye başlayacaktır.
Menekşe Bakımı
Menekşe yetiştirirken ilk dikkat edilmesi gereken husus bitkinin doğru yerde bulunmasıdır. Güneş ışığını ve aydınlığı sevse de, doğrudan güneş ışığına maruz bırakmak doğru değildir. Nem bu bitki için çok önemlidir. Sulama yaparken toprak sürekli kontrol edilmeli ve kuru kalmamasına özen gösterilmelidir. Sulama, yaprak ve çiçeklere su gelmeyecek şekilde yapılmalıdır. Aksi takdirde yaprak ve çiçekler zarar görecek ve ömürleri kısalacaktır. Bunun için sprey şeklindeki su kabı kullanmak uygun olacaktır. Menekşeyi yetiştireceğiniz toprağın muhakkak torflu olması gerekir. Genetiği gereği nemli ve yoğunluğu düşük topraklarda yaşamayı seven bu bitki için ph dengesi önemlidir.