Okulda edebiyat derslerinde birçok şiirde adını duyduğumuz ve ülkemiz için kıymetli bir ağaç olan kavak ağacından (Populus) bahsedeceğiz bugün. Kavak ağacının özellikleri nelerdir? Ülkemizde nerelerde yayılış gösterir? Ülkemizde bulunan kavak ağacı çeşitleri nelerdir? Hangi alanlarda kullanılır? Bakımında dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir? Haydi, gelin şimdi tüm bu soruların cevabını bulalım ve bu ağaç cinsini daha yakından tanıyalım.
Ülkemizde oldukça sık rastlanılan bu ağaç; tıpkı söğüt, idesia ve chosenia bitkileri gibi Salicaceae yani Söğütgiller familyasına aittir. Uzun ömürlü, hızlı büyüyen, kışın yaprak döken ve odunsu yapıdaki bir ağaçtır. Boyu türden türe farklılık gösterse de genellikle 15 ile 30 metre arasında olur. Gövde çapı 2.5 metreyi bulabilir. Sürgün verme özelliği fazladır. Kökleri sığ olup, gövdesi dar ve uzundur. Dalları ise hep yukarı doğru uzar.
Ağacın erkek ve dişi türleri bulunmaktadır, yani bir ağaç hem dişi hem erkek olamaz. Örnek verecek olursak; Amerikan kavağı olarak adlandırılan tür erkek iken, İtalyan kavağı dişidir. Dişi ağaçların erkek ağaçlardan önemli bir farkı pamukçuk oluşturmalarıdır. Tohumlar bu pamukçuklar ile etrafa yayılır. Bu pamukçukların tıpkı polenler gibi bazı insanlarda alerjik etki yarattığı söylenir. Bu nedenle bazı yerlerde dişi özellikteki ağaçlar kesilir.
Kavak ağacı dünyada en çok Kanada’da yayılış gösterir. Ülkemizde hemen hemen her bölgede yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tabii bölgenin iklim durumuna göre yetiştirilen türler değişiklik gösterir. Türkiye’nin en büyük kavak ormanı Samsun Terme’de bulunmaktadır.
Kavak ağacının kullanım alanları oldukça geniştir. Yetiştiriciliği kırsal kesimde bir geçim kaynağı olduğu gibi, ticari olarak da dış ülkelere ihracı yapılmaktadır. Mobilya sektöründe sıklıkla kullanılır. Bunun yanında marangozlarda sunta, kontrplak ve kaplama yapımında kullanılır. Günlük hayatımızda çok kullandığımız kibrit çöpleri bu ağaçtan yapılmaktadır. Oldukça esnek yapısı nedeniyle kayak yapımında da kullanılır.
Türkiye’deki Kavak Türleri
Onlarca farklı türüyle kuzey yarımkürede yayılış gösteren kavağın, ülkemizde beş çeşidi yetişir. Bunlar akkavak, karakavak, Fırat kavağı, titrek kavak ve bozkavak olarak isimlendirilir.
Ak Kavak: Bilimsel adı Populus alba olan bu ağacın yapraklarının alt kısmı beyazdır. Boyu 30-40 metreye kadar çıkabilir. Gövdesindeki parlak beyaz kabuklar uzun seneler çatlamaz. Dallarının yapısına göre yapraklarının şekli de farklılık gösterir.
Fırat Kavağı: Bilimsel adı Populus euphratica olan Fırat kavağı, diğer türlere göre daha kısadır. Bu türün boyu 10-12 metre arasında değişiklik gösterir. Dış görünüşü kara kavağa benzer, ancak dalları daha incedir. Tomurcuklanma olayı da farklılık gösterir. Oldukça geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Ülkemizde daha çok Mersin, Hakkari, Kahramanmaraş ve Şanlıurfa illerinde görülür.
Kara Kavak: Bilimsel adı Populus nigra’dır. Anavatanı Avrupa ve Asya olan ve Türkiye’de de doğal olarak bulunan bir ağaç türüdür. 30 metreye kadar boylanan kara kavağın sürgünleri tüysüz ve sarımtırak renklidir. İyi yetişmesi için nemli toprağa ihtiyacı olan bu ağacın çiçekleri nisan ayında açar. Haziranda ise tohumları tamamen olgunlaşır.
Titrek Kavak: Bilimsel adı Populus tremula olan bu türün boyu 25 metre civarındadır. Dalları sık, geniş konik tepeli ve silindirik gövdelidir. Yapraklar filizlenirken ilk olarak erkek çiçekler açar. Ortalama 8-10 gün sonra ise dişi çiçekler kendini göstermeye başlar. Çiçekli tomurcuklar dolgun, büyük ve küt uçludur. Yaprakların üst kısmı koyu yeşil, alt kısmı ise grimsi renktedir.
Boz Kavak: Bilimsel adı Populus canescens olan bozkavak, akkavak ve titrek kavağın melezidir. Yani her iki türün özelliklerini de taşır. Boyu ortalama 20 metre olan boz kavağın kabuğu pürüzsüzdür. Sürgünleri silindirik yapıdadır.
Populus, yani kavak cinsine mensup olan ağaç sayısı taksonomik sınıfandırmaya göre değişiklik gösterir. Bu sınıflandırma yöntemlerine göre, dünya genelinde 25 ile 35 arasında türünün olduğu söylenir.
Kavak Yetiştiriciliği
Kavağın yetiştiriciliği türe göre değişiklik gösterir. Örneğin melez olan bozkavak kıyılarda ve 1000 metre rakıma kadar iç kesimlerde yetiştirilebilir. Dikiminden 9-10 yıl sonra kesime hazır hale gelir. Hava alan gevşek toprak bitkinin verimliliğini artırır. Taban suyunun yüzeye yakın olması, kireçli ya da tuzlu olmaması gerekir.
Toprak sonbaharın başında, yağmurlar gelmeden önce dikim için hazırlanmış olmalıdır. Daha sonra toprağa belirli aralıklarda çukurlar açarak, kavak yetiştiriciliğinin ilk adımını atabiliriz. Fidanları ne kadar sık dikersek, ağaçlar o kadar geç yetişir.
Yarım metre derinliğinde ve bir metre genişliğinde açılan çukurlara fidanlar dikilir. Toprağın yüzeye yakın kısmına gübre eklenebilir. Gübreleme bitkinin gelişimini hızlandıracaktır. Bir sene sonra çürüyen fidanlar sökülüp yenileri ekilir. İlk dört sene iki defa sürüm, dördüncü seneden sonra bir defa sürüm yapılması yeterli olur. Gövde kalınlığı 10 santimetre olduğunda budama yapılabilir.
Süs ağacı olarak yetiştirilecekse ev ya da bahçe duvarlarına yakın dikilmemesi gerekir kavağın. Çünkü kökleri su arayışı ile geniş yayılış gösterir ve duvarları çatlatabilir.