Gürgen denilince sizin de aklınıza aynı çocuk şarkısı geliyordur sanırım. Şarkılara konu olmuş olan bu ağacı daha yakından tanımaya var mısınız? Morfolojik özellikleri nelerdir? Hangi alanlarda kullanılır? Kaç çeşit gürgen ağacı vardır? Gürgeni yetiştirirken nelere dikkat etmek gerekir? Bu ağaçla ilgili bütün bu soruların cevabını yazımızda bulabilirsiniz. Öyleyse gelin, önce bu ağacı tanıyarak başlayalım yazımıza.
Gürgen, Betulaceae yani Huşgiller familyasının Carpinus cinsine ait kıymetli bir ağaçtır. Avrupa gürgeni, Doğu gürgeni ve Amerika gürgeni olmak üzere 3 tane çeşidi vardır. Soğuğa karşı oldukça dayanıklı olan bu ağaç Ukrayna, Avrupa, Asya, Kuzey Amerika ve Türkiye’de yayılış gösterir. Ülkemizde özellikle Karadeniz bölgesinde bol bulunur. Kış aylarında yapraklarını döken bu ağacın gövdesi girintili çıkıntılı ve grimsi renktedir. Yaprakları koyu yeşil renkte ve uçları dişlidir.
Erkek ve dişi çiçekleri ilkbaharda açarak ortaya çıkar. Önceki yılın kısa sürgünlerinin ucunda aşağıya doğru bakar ve başağı andıran bir görüntü oluştururlar. Boyları 4-6 cm civarındadır. Çiçekler aralıklı yapıdadır. Sonbaharda oluşan meyveleri ortalama 1 cm uzunluğunda, sivri uçlu, sert kabuklu ve fındığı andıran şekildedir.
Gürgenin açık renkli, ağır ve kuvvetli odunu çok değerlidir. Eski zamanlardan beri yakacak olarak kullanılır. Ayrıca kerestecilik ve mobilya sektöründe de büyük öneme sahiptir.
Gürgen Çeşitleri
Avrupa gürgeni (Carpinus betulus): Bu türün boyu en fazla 20 metre olur. Adından da anlaşılacağı gibi Avrupa’da yayılış gösterir. Genellikle 600 metreden yüksek rakımlarda görülür. Ilıman iklimleri seven bu tür, dik kayalıklarda ve yamaçlarda orman oluşturur. Halk arasında ‘adi gürgen’ olarak da isimlendirilir.
Amerika gürgeni (Carpinus caroliniana): Gövdesi 15 metreyi bulabilen bu tür Kuzey Amerika’da yetişir. Avrupa gürgeninden daha büyük ve daha gösterişlidir. Bu tür tohumla ya da Avrupa gürgeninden aşılanarak üretilir. Odunu ise oldukça kıymetlidir.
Doğu gürgeni (Carpinus orientalis): Bu türün, ana vatanı Kuzey İran ve Güneydoğu Avrupa’dır. Nadiren 10 metre boyuna ulaşabilen küçük bir ağaçtır. Avrupa gürgeni gibi yüksek yerlerde yetişmez, alçak ve sıcak yerlerde yayılış gösterir.
Ülkemizde ise başta Karadeniz bölgesi olmak üzere, Mersin, Sakarya, İstanbul, Çorum, Kırklareli, Tokat ve Balıkesir illerinde yetişir gürgen ağacı. Bu tür halk arasında ‘akgürgen’ olarak da bilinir.
Gürgen Yetiştirilmesi
Gürgen yetiştirmede en çok tercih edilen yöntem fidanların dikilmesi şeklindedir. Dikilecek fidanın zarar görmemiş olması gerekir. Daha sonra istenilen yere fidan dikilir. Gerekli şartlar ve bakım sağlandığında gelişme sağlayacaktır. Soğuğa ve zor şartlara dayanabilen bir ağaç olsa da, iklimin çok soğuk olmaması ağacın gelişimini olumlu yönde etkiler. Fidanın dikildiği yerdeki toprağın yapısı da çok önemlidir. Humuslu ve mineral bakımından zengin olan toprak tercih edilmelidir. Suyu çok seven bu ağaç toprak hiç kuru kalmayacak şekilde sulanmalıdır. İlk zamanlar suya ihtiyacı daha fazladır. Kış mevsiminde ise yağışlar onun için yeterli olacaktır. Her mevsim budanmaya uygun bir ağaçtır.
Gürgen ile Kayın Arasındaki Farklar
Gürgenle kayın ağacı yakın akraba ve benzer yapıda olmaları sebebiyle çok karıştırılır. Hatta halk arasında aynı ağaç oldukları bile söylenir. Fakat ayırt etmek gerçekten zor olsa da, morfolojik özellikleri bakımından aralarında farklar vardır ve ikisi farklı ağaçlardır.
- Gürgen kayına göre daha sert, suyu az olan ve ağır bir ağaçtır.
- Gürgenin gövdesi girintili çıkıntılı ve kabuksudur. Kayının gövdesi ise düz ve silindiriktir.
- Gürgenin yapraklarının kenarları dişliyken, kayının yaprağı düz ve dişsizdir.
- Gürgen soğuğa ve zor şartlara dayanıklı iken, kayın soğuğa karşı hassastır ve her iklimde yetişemez.
- Gürgenin gövdesi grimsi renktedir. Kayının gövdesi ise kızılımsıdır. Bu nedenle ‘kızılağaç’ olarak da anılır.
- Gürgen Huşgiller familyasına, kayın ise Kayıngiller familyasına aittir.
- Son olarak gürgenin tomurcukları kayının tomurcuklarına göre daha kısadır.