Bugünkü yazımızın konusu, halk arasında ‘kirpi otu’ olarak da anılan ve eski zamanlardan beri insanlara şifa dağıtan ekinezya (Echinacea purpurea) bitkisi. Özellikleri, kullanım şekilleri, faydaları ve yetiştiriciliğinden bahsedeceğiz. Gelin şimdi her derde deva olan bu bitkiyi daha yakından tanıyalım.
Tıpkı papatya, ayçiçeği, kasımpatı, karahindiba ve koyungözü bitkileri gibi Asteraceae yani Papatyagiller familyasının bir üyesidir. Ana vatanı Kuzey Amerika olup, oradaki bahçelerin olmazsa olmazıdır. Ülkemizde ise her yerde kendiliğinden yetişen yabani bir bitkidir. Bitkinin kök ve toprak üstü kısımları şifalıdır ve alternatif tıpta sık kullanılır. İçerisinde polisakkaritler, fenilproponoidler, flavonoitler, glikoprotein, aminoasit, mineral, vitamin ve uçucu yağ bulunur.
Ekinezya bitkisinin boyu ortalama 150 cm kadardır. Gövdesi kalın ve tüylü olan çok yıllık bir bitkidir. Yaprakları uzun ve mızrak şeklinde olup, tepedekiler sapsız iken alt taraftakiler ise saplıdır. Genelde dik büyüyen bu bitkinin çoğu zaman her dalında bir tane çiçek olur. Çiçekleri lavanta rengindeyken, taç yaprakları tek katmanlı yapıdadır. Çiçeklerinin orta kısmı dikenlidir. Bu bitkinin adı Yunancada koni anlamına gelen ‘echinos’ kelimesinden gelir. Buradan da anlayacağımız gibi ekinezya bitkisinin çiçekleri koni şeklindedir. Bu nedenle de mor koni çiçeği olarak da bilinir.
Ekinezya Faydaları
Eski zamanlardan beri şifasından yararlanılan bu bitkinin faydalarını hep birlikte inceleyelim. Ekinezya bitkisi içerisindeki ‘echinacin’ maddesi sayesinde bağışıklık sistemini kuvvetlendirir. Lenf sistemindeki kök hücrelerini uyararak beyaz kan hücrelerinin artışını sağlar. Bu sayede de birçok hastalığın önüne geçmektedir. Ekinezyanın bağışıklık sistemi üzerindeki güçlendirici etkisi ile ilgili yürütülen 14 farklı çalışma sonucu, ekinezya desteği alan kişilerin soğuk algınlığı ve grip gibi hastalıklara yakalanma riskinin % 58 oranında azaldığı kanıtlanmıştır. Sizler de özellikle kış mevsiminde ekinezya bitkisini tüketerek bağışıklık sisteminizi güçlendirerek, vücut direncinizi artırabilirsiniz.
- Stres, uykusuzluk, yorgunluk gibi durumların etkisini azaltarak vücudun rahatlamasını sağlar.
- Ekinezya; antiseptik, antibakteriyel ve antiviral etkileri sayesinde enfeksiyonları önleme konusunda oldukça etkili bir bitkidir. Hem virüs hem de bakterilerin neden olduğu iltihapların tedavisine yardımcı olur. Özellikle ağız ve diş eti enfeksiyonları, vajinal mantar, frengi ve tifo gibi hastalıkların önüne geçilmesinde etkilidir.
- Solunum sistemi hastalıklarının tedavisinde kullanılır. Grip, soğuk algınlığı, sinüzit ve nezle gibi hastalıkların önlenmesinde oldukça etkilidir.
- Cilt sağlığı üzerinde de önemli faydaları vardır. Egzama ve sedef gibi hastalıkların tedavisinde doğal bir ilaç olarak kullanılır. Bunun yanında böcek ısırığı, yılan sokması, çıban, kurdeşen, çeşitli yara ve yanıklar için de faydalı bir bitkidir. Bunun için ekinezyalı kremler kullanabilir ya da ekinezya çayını tüketebilirsiniz.
- İyi bir idrar söktürücüdür. Sık idrara çıkararak idrar yollarını temizler. Vücuttaki zararlı maddelerin atılmasını sağlar.
- Eski uygarlıklar bu bitkiyi ağrı kesici olarak da kullanmışlardır. Baş ağrısı, diş ağrısı, bademcik, kulak ağrısı gibi ağrılara karşı bu şifalı bitki ile baş etmişlerdir.
Ekinezya Zararları
Şifalı bir bitki olmasının yanında, fazla miktarda ve sık kullanımı sonucunda zararlı etkileri de ortaya çıkabilir. Örneğin bazı alerjik etkiler oluşturması mümkündür. Bu nedenle kullanırken bilinçli olmak gerekmektedir. Yine astım hastalığı, alerjisi ve bağışıklık sistemi rahatsızlığı olanların kullanması da tavsiye edilmez. Diğer çoğu bitki çayında olduğu gibi, ekinezya çayını hamile ve kronik rahatsızlığı olanların kullanması da uygun değildir. Bu kişiler ayrıntılı bilgi için doktorlarına danışabilir.
Ekinezya Çayı
Diğer bitki çaylarında olduğu gibi ekinezya çayını yapmak da oldukça basittir. 1 litre suyun içerisine 3-4 tatlı kaşığı kadar kurumuş ekinezya bitkisi eklenir ve 5-6 dakika beklenir. Eğer taze bitki kullanılacaksa, 1 avuç bitkinin üzerine 2 su bardağı kaynamış su eklenir. Demlenmesi için yine 5 dakika kadar beklenir. Daha sonra ise süzülür ve afiyetle içilir. Tatlandırmak isteyenler çayın içine bal ekleyebilir. Özellikle kış aylarında hastalıklara karşı korunmak için limon eklenerek vitamin seviyesinin artırılması da önerilir.
Ekinezya Yetiştirilmesi
Toprağın bizlere sunduğu bir armağan olan ekinezya bitkisi tohumla üretilir. Çimlenme engelini aşmak için tohumlar önce 24 saat ılık suda bekletilir. Sonra 12 saat kadar soğuk katlama yöntemiyle stratifikasyon işlemine tabi tutulur. Son olarak da tohumların büyümesini hızlandıran bir hormon olan giberellik asit ile muamele edilir. Çimlenme engeli aşıldıktan sonra tohumlar ağustos ile mart ayları arasında ekilir. Uygun şartlar sağlandığında iki haftaya kadar çimlenme tamamlanır. Fideler 10 cm boya ulaştığında araziye ya da bahçeye dikilir.
Ekinezya Bakımı
İklim isteği açısından seçici olmayan bu bitkinin kurak yerlerde yetişmesi mümkün değildir. Organik madde bakımından zengin ve kumlu toprakta iyi gelişir. Fazla nemi sevmez.
Sulama bitkinin bakımında önemli bir husustur. Yetiştirildiği iklimin özelliğine göre sulama yapılması gerekir. Kurak olmayan ortamlarda haftada bir defa su vermek yeterlidir. Kurak ortamda ise bitkinin toprağı sık sık kontrol edilmeli ve kuru kalmamasına dikkat edilmelidir.
Hasat zamanı geldiğinde bitki toprak üstü biçilir. Yılda iki defa hasat edilebilir. Hasat sonrası bitki ışıktan korunarak, gölgede kurutulur. Daha sonra ise hava giriş çıkışının olduğu çuval ya da kasalarda muhafaza edilir.