Bugünkü yazımızda bitkiler alemi içinde tıbbi ve aromatik bitki olarak kendine yer bulan adaçayı hakkında merak ettiklerinizi anlatmaya çalışacağız. Adaçayı nasıl yetiştirilir, faydaları ve zararları nelerdir, zayıflatırmı, nasıl demlenir, adaçayının kadınlara faydaları nelerdir gibi sorularınıza cevap bulacaksınız. Hazırsanız bildiklerimizi anlatmaya başlayalım.
Tıbbi bitkiler içerisinde önemli bir yere sahip olan adaçayı (Salvia), halk arasında ‘dişotu’ ve ‘meryemiye’ olarak da bilinir. Oldukça geniş yayılışı olan bu cinste yaklaşık 600 tür vardır. Ülkemiz de dahil olmak üzere Fas, Cezayir, İspanya, Fransa ve İtalya gibi Akdeniz ülkelerinde doğal olarak yetişir. Ülkemizde çoğu Akdeniz bölgesinde yetiştirilen 87 türü bulunur. Kekik, biberiye, fesleğen, lavanta ve nane gibi Lamiaceae (Labiatae) yani Ballıbabagiller familyasına mensuptur.
Adaçayı; keskin kokulu, güneşi seven, çok yıllık otsu veya çalı şeklindeki bir bitkidir. Yaprakları tam ya da parçalı, hoş kokulu, keskin ve acı lezzetli olup yumuşak tüylüdür. Çiçekleri iki dudaklı, çan şeklinde hunimsi ya da tüpsüdür. Çoğalmasını sağlayan tohumları ise kahverengi ve yuvarlak biçimlidir.
Kışın yapraklarını dökmeyen adaçayı, farmakolojik açıdan öneme sahip sineol denilen uçucu bir yağ içerir. Bu uçucu yağ, ülkemizde özellikle Muğla yaylalarında, bitkinin yapraklı ve çiçekli dallarından su buharı distilasyonu ile elde edilir ve ‘elma yağı’ adıyla bilinir. Gaz söktürücü, ter kesici, idrar söktürücü ve antiseptik özelliği vardır.
Adaçayı Faydaları
Doğanın bize sunduğu bir nimet olan tıbbi bitkilerin birçok faydası vardır. Şimdi bunlardan biri olan adaçayının faydaları nelermiş, birlikte inceleyelim.
- Östrojenik madde salgılanmasını sağladığı için bayanlar için önemli bir bitkidir. Regl dönemini düzene sokar ve sancılara iyi gelir. Aynı zamanda menapoza girmiş olan bayanlardaki ağrıları ve sıcak basması gibi rahatsızlıkları giderir. Rahimdeki iltihaplanmaları iyileştirir. Göğüs büyütücü özelliği de vardır.
- Antifungal etkisi olan adaçayının; ciltte, ayakta ya da vücudun herhangi bir yerinde oluşan mantara karşı tedavi edici etkisi vardır. Mantarın olduğu yere sürüldüğünde mantarı yok eder.
- Özellikle çay şeklinde tüketildiğinde boğaz ağrısı ve öksürüğe iyi gelir. Sinüs ve akciğerleri temizler. Bu sebeple de kış aylarının önemli içeceklerindendir. Bronşit ve astım belirtilerini hafifletir.
- İdrar söktürücü olması sebebiyle, zararlı toksinlerin vücuttan atılmasını sağlar. İdrar yolu enfeksiyonlarının tedavisinde de faydalıdır.
- Karaciğeri temizler ve safra kesesini çalıştırır.
- Stresi azaltmak için bire birdir. Sinirleri yatıştırır, sakinleştirici etkisi vardır. Depresyon yaşayanlara iyi gelir.
- Yorgunluk ve halsizlik gibi şikayetleri giderir. Zinde ve dinç kalmaya yardımcı olur.
- Böbrek ve mesane taşlarının düşmesine katkıda bulunur.
- Sindirimi hızlandırdığı ve yağ yaktığı için zayıflatıcı etkisi vardır. İshale iyi gelir.
- Aşırı terleyen kimseler tarafından tüketilecek olursa, terleme miktarını azaltır.
- Saç diplerine adaçayı ile masaj yapılacak olursa, saç telleri kalınlaşır ve saç dökülmesi azalır.
- Adaçayı içerdiği uçucu yağ olan sineol sayesinde ağız yaralarına iyi gelir, ağızdaki mikropları öldürür. Aynı zamanda diş etlerini ve dişleri de kuvvetlendirir.
- İçerisindeki fenolik asitler sayesinde cilt sağlığını olumlu yönde etkiler, pürüzsüz cildin kapılarını aralar. Aynı zamanda cilde esneklik kazandırdığı için yaşlanma karşıtı bir etki oluşturur.
Adaçayı Zararları
Adaçayının bu kadar faydası var evet, fakat bunun yanı sıra tüketmemesi gereken ve tüketirken daha dikkatli olması gereken kişiler de vardır. Örneğin tansiyon hastaları, şeker hastaları, hamileler, epilepsi hastaları ve kronik rahatsızlığı olanlar tüketmeden önce mutlaka doktoruna danışmalıdır. Özellikle hamilelerde adaçayı, rahim kaslarını uyardığı için kullanılmaz, çok tehlikelidir, düşüğe neden olabilir.
Unutulmamalıdır ki ilaçla zehir arasındaki tek fark dozudur. Yani ne kadar çok faydası olsa da, adaçayının aşırı tüketimi başta böbrek ve karaciğer olmak üzere, birçok iç organa zarar verir. Alerjik reaksiyonlar, mide ağrıları, kalp çarpıntısı baş gösterebilir. Bu yüzden günde birkaç bardaktan fazlası içilmemeli ve sürekli tüketilmemelidir.
Adaçayı nasıl demlenir?
O çok bahsettiğimiz çayının yapılması ise gayet kolay ve pratik. Bir tatlı kaşığı kuru yaprağı, bir bardak kaynar suya ekleyip, 10 dakika demlenmeye bırakıyoruz ve sonra süzüp afiyetle içiyoruz. Eğer taze bitki kullanacak olursanız 5-6 dakikalık demlenme süresi yeterli olacaktır. Kesinlikle kaynatarak içmiyoruz. Aksi halde içindeki yararlı maddeler vücudumuz için zararlı bir hal alıyor.
Adaçayı Yetiştiriciliği
‘’Peki bu adaçayı nasıl yetiştirilir? ‘’ dediğinizi duyar gibiyim. Bakalım nasılmış adaçayının yetiştiriciliği. Adaçayı sıcağı ve güneşi seven bir bitki olduğu için rüzgar almayan bir yerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. Çoğu bitki gibi besince zengin toprağı sever. Bu nedenle gübre kullanmak verimini arttıracaktır. Gübreler içinde en faydalısı azotlu gübredir.
Tohum yaklaşık 22-23 günde çimlenmesini tamamlar. Ekimi için ilkbahar ya da sonbahar uygundur. Ekim yapıldıktan sonra bitkiye iyi bakılmalı, belli aralıklarla çapa yapılmalı ve yabani otlar temizlenmelidir. Adaçayı yaprakları daha çok mayıs – eylül aylarında çiçeklenme öncesinde toplanır ve gölgede kurutulur. Kurutulurken sıcaklığın 35 santigrat dereceyi geçmemesine dikkat edilir. İyice kuruduktan sonra ince ince kıyılarak hava almayan kaplarda saklanır.
“Evde adaçayı yetiştirilir mi?” diye merak ediyor olabilirsiniz. Doğru koşullar sağlandığında adaçayını evde yetiştirmek mümkündür. Öncelikle adaçayı tohumlarını temin edelim. Ekimi için yine ilkbahar ya da sonbaharı bekleyelim. Humuslu ve geçirgen toprağa ektikten sonra tohumun soğukta kalmamasına özen gösterelim. Çimlenme için toprağını sürekli nemli tutalım. Filizlenip 10-15 santimetre boya ulaştığında bitkiyi daha büyük bir saksıya alabiliriz.
Sonrasında bitkiyi haftada 3-4 defa sulamamız yeterli olur. Kuraklığa ne kadar dayanıklı olsa da, gelişim döneminde sulanmasını ihmal etmemeliyiz. Belki şimdi biraz daha yakından tanıdık adı bile huzur veren adaçayını. Bilinçli bir şekilde tüketmeniz dileğiyle…